احساس گزگز پا، خواب‌رفتگی یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها از جمله علائم شایع و آزاردهنده‌ای است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. در برخی موارد، این حالت‌ها بی‌خطر و موقتی هستند؛ برای مثال، اگر هنگام خواب، دست خود را زیر سر قرار دهید یا برای مدت طولانی پا روی پا بیندازید، به اعصاب آن ناحیه فشار وارد شده و باعث بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن موقت می‌شود. با برطرف شدن فشار، این احساس نیز از بین می‌رود.
اما در مواردی، این علائم می‌توانند نشانه‌ی یک مشکل جدی‌تر باشند. برای نمونه، وجود کیست مچ دست ممکن است باعث فشار مزمن بر عصب‌های مچ و بروز گزگز یا بی‌حسی مداوم شود. همچنین، پارگی دیسک گردن یکی از علل شایع گزگز در بازو و دست است که معمولاً با درد گردن، انتشار درد به شانه و بازو و در برخی موارد ضعف عضلانی همراه است.
در شرایط شدیدتر، گزگز یا خواب‌رفتگی دست و پا ممکن است به طور دوره‌ای یا دائمی رخ دهد و با علائمی مانند درد، خارش، بی‌حسی یا ضعف عضلانی همراه باشد. در چنین مواردی، معمولاً پای آسیب یا اختلال عصبی در میان است
همچنین لازم است توجه داشت که در برخی شرایط خاص، به‌ویژه زمانی که خواب‌رفتگی یا گزگز به‌طور ناگهانی در یک سمت بدن (صورت، بازو یا پا) بروز کند، ممکن است نشانه‌ای از سکته مغزی باشد. این وضعیت یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و نیاز به مراجعه‌ی فوری به پزشک دارد.
🦶 علل بی‌حسی و گزگز انگشتان پا
بی‌حسی، گزگز یا مورمور شدن انگشتان پا از نشانه‌هایی است که معمولاً به دلیل فشار بر اعصاب محیطی یا اختلال در گردش خون ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد، این حالت موقتی و بی‌خطر است، اما گاهی می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری عصبی یا اسکلتی باشد. برخی از مهم‌ترین دلایل آن عبارتند از:
🔹 ۱. انداختن پاها روی یکدیگر در زمان نشستن
نشستن به حالت‌هایی مانند روی هم انداختن پاها، نشستن روی پا، چمباتمه زدن یا نشستن طولانی‌مدت باعث فشار بر عصب‌ها و شریان‌های پا می‌شود. در نتیجه، فرد احساس گزگز، بی‌حسی یا مورمور شدن در پاها و انگشتان پیدا می‌کند. این نوع بی‌حسی معمولاً موقتی است و با تغییر وضعیت بدن برطرف می‌شود.
🔹 ۲. فتق دیسک کمر
بیرون‌زدگی یا فتق دیسک بین مهره‌های کمری (به‌ویژه بین مهره‌های L4–L5 یا L5–S1) می‌تواند بر عصب سیاتیک فشار وارد کند و باعث بی‌حسی، گزگز و درد در پاها و انگشتان شود.
علت شایع این وضعیت، بلند کردن اجسام سنگین، حرکات نادرست ستون فقرات یا فرسایش دیسک‌ها با افزایش سن است.
درمان معمولاً با روش‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، ورزش‌درمانی، دارودرمانی و اصلاح سبک زندگی انجام می‌شود و در اغلب موارد نیاز به جراحی وجود ندارد.
🔹 ۳. تنگی مجرای نخاعی
تنگی کانال نخاعی ممکن است ارثی باشد، اما بیشتر در اثر رشد بیش‌ازحد استخوان‌های مهره‌ای با افزایش سن رخ می‌دهد. این عارضه موجب فشار بر نخاع و ریشه‌های عصبی شده و باعث بی‌حسی، ضعف، درد یا گزگز در پاها می‌شود. شدت علائم معمولاً هنگام ایستادن یا راه رفتن افزایش می‌یابد و با نشستن یا خم شدن به جلو کاهش پیدا می‌کند.
🔹 ۴. سرخوردگی مهره (اسپوندیلولیستزی)
در عارضه سرخوردگی مهره یا Spondylolisthesis، یکی از مهره‌های ستون فقرات از جای خود خارج شده و معمولاً به سمت جلو می‌لغزد. این وضعیت می‌تواند باعث فشار بر اعصاب نخاعی، بی‌حسی یا گزگز پاها و در برخی موارد درد مزمن کمر شود.
علت بروز آن ممکن است مادرزادی، ناشی از افزایش سن، آسیب‌دیدگی، یا عوارض پس از جراحی ستون فقرات باشد.
در مراحل اولیه، درمان معمولاً شامل استراحت، داروهای ضد درد و ضد التهاب، ورزش‌درمانی، آب‌درمانی، استفاده از کمربند طبی و کنترل حرکات کمر است. در موارد شدید، گاهی مداخله جراحی لازم می‌شود.
🔹 ۵. سندرم پیریفورمیس
عضله پیریفورمیس در بخش پایینی ستون فقرات قرار دارد و در صورتی که دچار اسپاسم یا گرفتگی شود، می‌تواند به عصب سیاتیک فشار وارد کند. این فشار موجب کمر درد، سوزش، گزگز یا بی‌حسی در باسن و پاها می‌شود.
علائم معمولاً در اثر نشستن طولانی‌مدت، فعالیت‌های سنگین یا آسیب‌های عضلانی تشدید می‌شوند و با استراحت، ماساژ، فیزیوتراپی و تمرینات کششی قابل کنترل هستند.
🔹 ۶. عفونت و تومورهای نخاعی
در موارد نادر، تومورها یا عفونت‌های نخاعی مانند سل ستون فقرات (اسپاندیلیت توبرکلوزی) می‌توانند موجب التهاب و فشار بر عصب سیاتیک شوند. این وضعیت معمولاً با کمر درد مداوم، ضعف عضلانی، تب یا کاهش وزن همراه است و نیاز به بررسی تخصصی با MRI و درمان دارویی یا جراحی دارد.
🔹 ۷. بارداری
در دوران بارداری، به‌ویژه در ماه‌های آخر، افزایش حجم رحم و تغییرات فیزیکی بدن می‌تواند باعث فشار بر عصب سیاتیک و بروز گزگز، بی‌حسی یا درد در پاها شود.
همچنین ورم پاها، تغییرات هورمونی و بیرون‌زدگی دیسک کمر از عوامل تشدیدکننده هستند.
خانم‌های باردار با رعایت نکاتی مانند استراحت کافی، انجام حرکات اصلاحی سبک، استفاده از کفش ارگونومیک و پرهیز از نشستن طولانی‌مدت می‌توانند از بروز یا تشدید این علائم پیشگیری کنند.
بیشتر بخوانید: راهنمای انتخاب بهترین کفش برای دوران بارداری
🔹 ۸. بی‌حسی پا پس از جراحی
در برخی موارد، بیمار پس از انجام جراحی فیوژن ستون فقرات (خشک یا الحاق کردن مهره‌ها) ممکن است دچار درد، گزگز یا بی‌حسی پاها شود.
این وضعیت معمولاً به دلیل فشار موقت بر اعصاب در حین جراحی، التهاب بافت‌های اطراف یا تغییر در وضعیت مهره‌ها ایجاد می‌شود.
در بیشتر بیماران، این احساس با فیزیوتراپی، داروهای ضد التهاب و گذر زمان بهبود پیدا می‌کند، اما در صورتی که بی‌حسی پایدار یا تشدیدشونده باشد، بررسی مجدد توسط پزشک متخصص ستون فقرات ضروری است.
🔹 ۹. سندرم تونل تارس (Tarsal Tunnel Syndrome)
سندرم تونل تارس زمانی رخ می‌دهد که عصب درشت‌نی خلفی که از قسمت داخلی مچ پا عبور می‌کند، تحت فشار قرار گیرد.
از جمله دلایل بروز این اختلال می‌توان به راه رفتن یا ایستادن طولانی‌مدت، استفاده از کفش تنگ یا نو، صدمات مچ پا، تورم تاندون‌ها در آرتریت روماتوئید و تغییرات ساختاری پا اشاره کرد.
علائم معمول شامل درد، گزگز، سوزش یا بی‌حسی کف پا و اطراف مچ است که معمولاً با فعالیت تشدید و با استراحت کاهش می‌یابد.
درمان این مشکل بسته به شدت علائم می‌تواند شامل استفاده از کفش ارگونومیک و مناسب، فیزیوتراپی، داروهای ضد التهاب یا در موارد شدید، جراحی آزادسازی عصب باشد.
🔹 ۱۰. سندرم پای بی‌قرار (Restless Legs Syndrome – RLS)
سندرم پای بی‌قرار یک اختلال عصبی شایع اما اغلب نادیده‌گرفته‌شده است که فرد در آن احساس تمایل غیرقابل کنترل برای حرکت دادن پاها دارد.
این احساس معمولاً با گزگز، خارش، سوزش یا کشیدگی عضلانی همراه است و در زمان استراحت یا شب‌ها هنگام خواب شدت می‌یابد. در چنین شرایطی، پوشیدن کفش‌هایی با کفی نرم و انعطاف‌پذیر می‌تواند فشار روی اعصاب کف پا را کاهش دهد.
حرکت دادن پاها معمولاً موجب تسکین موقت علائم می‌شود.
علت دقیق این سندرم ناشناخته است، اما عواملی مانند کمبود آهن، اختلالات کلیوی، بارداری، یا استفاده از برخی داروها می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
درمان شامل اصلاح سبک زندگی، مصرف مکمل‌های لازم، فعالیت بدنی منظم و گاهی داروهای تجویز شده توسط پزشک است.
نقش کفش مناسب در پیشگیری از گزگز و بی‌حسی پا
یکی از عوامل کمتر شناخته‌شده در بروز گزگز، درد و بی‌حسی پا، استفاده از کفش‌های نامناسب و غیر استاندارد است. کفش‌های تنگ، پاشنه‌بلند یا فاقد کفی طبی باعث فشار بیش از حد بر اعصاب کف پا و انگشتان می‌شوند و به مرور زمان می‌توانند گردش خون را مختل کنند.
برای پیشگیری از این مشکلات:
از کفش‌هایی با کفی نرم و ضربه‌گیر استفاده کنید.
کفش باید اندازه‌ی دقیق پای شما باشد و جلوی آن فضای کافی برای انگشتان وجود داشته باشد.
اگر ساعات زیادی سرپا هستید، انتخاب کفش‌های اسپرت و راحتی با طراحی ارگونومیک اهمیت زیادی دارد.
در افراد مبتلا به دیابت یا مشکلات عصبی، توصیه می‌شود از کفش‌های مخصوص دیابتی یا ارتوپدی استفاده شود تا از آسیب بیشتر جلوگیری گردد.
در فروشگاه آی کتونی می‌توانید انواع کفش‌های راحتی روزمره، اسپرت و طبی را مشاهده کنید که با طراحی استاندارد و جنس تنفس‌پذیر، به کاهش فشار روی عصب‌های پا کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: عوارض پوشیدن کفش تنگ و غیر استاندارد | چرا انتخاب کفش مناسب اهمیت دارد؟
راه‌ها و روش‌های درمان گزگز و بی‌حسی دست و پا
پزشکان معمولاً در برخورد با بیمارانی که دچار گزگز، سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی دست و پا هستند، در ابتدا با تجویز داروهای مسکن یا ضدالتهاب سعی در کاهش ناراحتی دارند. با این حال، درمان واقعی زمانی مؤثر است که علت اصلی بروز علائم به‌درستی تشخیص داده شود.
ارزیابی دقیق وضعیت عصبی، بررسی سوابق بیماری، آزمایش‌های خونی و در صورت لزوم تصویربرداری ستون فقرات از جمله اقدامات اولیه برای یافتن علت زمینه‌ای هستند.
پس از مشخص شدن علت، درمان به‌صورت هدفمند انجام می‌شود. مهم‌ترین روش‌های درمان شامل موارد زیر است:
🔹 ۱. اصلاح وضعیت عضله، استخوان یا ستون فقرات
در مواردی که گزگز ناشی از فشار مکانیکی بر عصب‌ها یا اختلالات اسکلتی–عضلانی باشد، درمان می‌تواند شامل فیزیوتراپی، حرکات کششی، ماساژ درمانی، آب‌درمانی، استفاده از کمربند طبی یا حتی جراحی اصلاحی باشد.
بهبود وضعیت بدن هنگام نشستن، ایستادن یا خوابیدن نیز نقش مهمی در کاهش فشار بر اعصاب دارد.
🔹 ۲. بهبود وضعیت تغذیه
کمبود ویتامین‌های گروه B (به‌ویژه B1، B6 و B12)، ویتامین D یا مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم و روی می‌تواند منجر به بروز علائم عصبی شود.
در چنین شرایطی پزشک ممکن است مکمل‌های تغذیه‌ای یا رژیم غذایی غنی از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها را توصیه کند تا عملکرد اعصاب بهبود یابد.
🔹 ۳. کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و خودایمنی
در بسیاری از بیماران، گزگز و بی‌حسی نتیجه بیماری‌های مزمن مانند دیابت، لوپوس، آرتریت روماتوئید یا کم‌کاری تیروئید است. کنترل دقیق این بیماری‌ها از طریق دارو، تنظیم قند خون و مراقبت پزشکی منظم می‌تواند از پیشرفت آسیب عصبی جلوگیری کند.
🔹 ۴. پرهیز از مصرف الکل و سموم عصبی
الکل و برخی مواد شیمیایی موجب آسیب تدریجی به اعصاب محیطی می‌شوند. قطع مصرف الکل، استفاده نکردن از دخانیات و کاهش تماس با مواد سمی از جمله اقدامات ضروری برای حفظ سلامت سیستم عصبی است.
🔹 ۵. اصلاح سبک زندگی
داشتن تحرک کافی، خواب منظم، کاهش استرس و انجام تمرینات آرامش‌بخش مانند یوگا یا مدیتیشن در بهبود جریان خون و عملکرد عصبی نقش مهمی دارد.
همچنین توصیه می‌شود بیماران از نشستن طولانی‌مدت، پا روی پا انداختن یا خوابیدن در وضعیت‌های نامناسب خودداری کنند.
سخن پایانی
در نهایت، احساس گزگز یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها همیشه نشانه‌ی یک مشکل جدی نیست، اما بی‌توجهی به موارد مکرر یا مداوم می‌تواند خطرناک باشد. اگر این علائم به‌طور مکرر تکرار می‌شوند یا با درد و ضعف همراه هستند، حتماً باید علت اصلی آن توسط پزشک بررسی شود. حفظ سبک زندگی سالم، انتخاب کفش مناسب، رعایت وضعیت صحیح بدن و تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن، ساده‌ترین اما مؤثرترین راه‌ها برای پیشگیری از این ناراحتی‌ها هستند.
